Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej gwarantuje prawo do ochrony zdrowia oraz prawo do równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, na warunkach i w zakresie określonych w ustawie (art. 68 ust. 1,2). Władze publiczne odpowiadają za zapewnienie obywatelom równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielenia świadczeń oraz zadania władz publicznych w zakresie zapewnienia dostępu do nich określa ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej, finansowanych ze środków publicznych. (tj. Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz 1027 z późn. zm.).
Prawa pacjenta to zbiór praw, które przysługują pacjentom w trakcie udzielania świadczeń zdrowotnych. Zarówno w ramach publicznej, jak i prywatnej opieki zdrowotnej. Praw pacjenta mają obowiązek przestrzegać:
- organy władzy publicznej właściwe w zakresie ochrony zdrowia
- Narodowy Fundusz Zdrowia
- podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych
- osoby wykonujące zawód medyczny
- inne osoby uczestniczące w udzielaniu świadczeń zdrowotnych
W myśl zapisów ustawy z dnia 6 listopada 2008 roku o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, pacjent ma prawo m.in. do:
1.Świadczeń zdrowotnych. Oznacza to, że każdy pacjent ma prawo do świadczeń zdrowotnych udzielanych zgodnie z wymaganiami aktualnej wiedzy medycznej. Masz prawo do natychmiastowego leczenia ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia. W przypadku porodu kobieta ma prawo do bezwzględnej pomocy związanej z porodem. W sytuacjach o ograniczonych możliwościach udzielenia odpowiedniej pomocy medycznej, pacjent ma prawo do przejrzystego sposobu ustalającego kolejność świadczeń medycznych.
2.Informacji. Będąc pod opieką placówki medycznej, w każdej chwili masz prawo do informacji o swoim stanie zdrowia, rokowaniach i następstwach proponowanych lub stosowanych metod leczenia. Możesz również odmówić udzielania tych informacji.
3. Zgłaszania działań niepożądanych produktów leczniczych. Każde niepożądane działanie leku możesz zgłosić osobom wykonującym zawód medyczny, Prezesowi Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych lub podmiotowi odpowiedzialnemu za wprowadzenie produktu leczniczego do obrotu działanie niepożądane stosowanego produktu leczniczego.
4. Tajemnicy informacji z nim związanych. Osoby wykonujące zawód medyczny zobowiązane są do zachowania tajemnicy o Twoim stanie zdrowia i innych informacji z tym związanych. Od tego prawa ustanowione są wyjątki: zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób, pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy, zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie innym osobom wykonującym zawód medyczny, uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń.
5.Wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych. Jako pacjent masz prawo do wyrażenia zgody lub odmowy udzielenia określonej pomocy medycznej. Osoba małoletnia, która ukończyła 16 lat, osoba ubezwłasnowolniona albo pacjent chory psychicznie/upośledzony umysłowo, lecz dysponujący dostatecznym rozeznaniem, ma prawo do odmowy udzielenia świadczenia zdrowotnego, pomimo zgody przedstawiciela ustawowego/opiekuna faktycznego. W takim przypadku wymagane jest zezwolenie sądu opiekuńczego. Przed operacją lub zastosowaniem metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta, zgodę wyraża się w formie pisemnej.
6.Poszanowania intymności i godności pacjenta. W czasie udzielania Ci świadczeń zdrowotnych, masz prawo do poszanowania intymności i godności. Prawo to obejmuje również prawo do spokojnej i godnej śmierci. Przy świadczeniu zdrowotnym może być obecna bliska Ci osoba, lecz ze względów bezpieczeństwa lub zagrożenia epidemiologicznego lekarz ma prawo nie zgodzić się i odnotować to w dokumentacji medycznej.
7. Dokumentacji medycznej. Gdy stosowane są wobec Ciebie świadczenia medyczne masz prawo do dostępu do swojej dokumentacji medycznej. Informacje zawarte w dokumentacji podlegają ochronie określonej w odrębnych przepisach. Dokumentacja medyczna zawiera co najmniej: oznaczenie pacjenta, pozwalające na ustalenie jego tożsamości (nazwisko i imię, datę urodzenia, oznaczenie płci, adres miejsca zamieszkania, numer PESEL), w przypadku gdy pacjentem jest osoba małoletnia, całkowicie ubezwłasnowolniona lub niezdolna do świadomego wyrażenia zgody – nazwisko i imię przedstawiciela ustawowego oraz adres jego miejsca zamieszkania, 2. oznaczenie podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych ze wskazaniem komórki organizacyjnej, w której udzielono świadczeń zdrowotnych; 3. opis stanu zdrowia pacjenta lub udzielonych mu świadczeń zdrowotnych; 4. datę sporządzenia.
8. Zgłaszania sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza. Ty lub Twój przedstawiciel ustawowy może zgłosić sprzeciw wobec orzeczenia lub opinii, jeżeli opinia albo orzeczenie ma wpływ na Twoje prawa lub obowiązki. Uzasadniony sprzeciw można złożyć do Komisji Lekarskiej działającej przy Rzeczniku Praw Pacjenta.
9. Poszanowania życia prywatnego i rodzinnego. Będąc pod opieką podmiotu medycznego masz prawo do kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z innymi osobami. Przysługuje Ci również prawo do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej ze strony osób przez Ciebie wskazanych, jednak musisz ponieść koszty wynikające z tego prawa.
10. Opieki duszpasterskiej. Jeżeli Twój stan się pogarsza lub zagrożone jest Twoje życie, podmiot leczniczy ma obowiązek umożliwić Ci kontakt z duchownym odpowiednim do wyznania.
11. Przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie. W momencie przyjęcia do podmiotu leczniczego na leczenie stacjonarne masz prawo do przechowania rzeczy wartościowych w depozycie. Placówka medyczna ma obowiązek prowadzić depozyt i ponosić koszty jego prowadzenia.
Inne prawa pacjenta:
- wskazania osoby lub instytucji, którą zakład opieki zdrowotnej obowiązany jest niezwłocznie powiadomić w razie pogorszenia się stanu zdrowia pacjenta powodującego zagrożenie życia lub w razie śmierci pacjenta.
- wypisania ze szpitala, gdy stan zdrowia pacjenta nie wymaga dalszego leczenia w szpitalu bądź na własne żądanie – w takiej sytuacji pacjent ma prawo do informacji o możliwych następstwach zaprzestania leczenia w szpitalu.,
- wyrażenia osobiście lub przez przedstawiciela ustawowego sprzeciwu na wykonanie sekcji zwłok w zakładach opieki zdrowotnej,
- otrzymania od farmaceuty w przypadku nagłego zagrożenia zdrowia lub życia bez recepty lekarskiej produktu leczniczego zastrzeżonego do wydawania na receptę w najmniejszym terapeutycznym opakowaniu z wyłączeniem środków odurzających, substancji psychotropowych.
- złożenia skargi na lekarza i lekarza dentystę do rzecznika odpowiedzialności zawodowej przy właściwej izbie lekarskiej w przypadku podejrzenia postępowania sprzecznego z zasadami etyki oraz za naruszenie przepisów o wykonywaniu zawodu lekarza,
- złożenia skargi na pielęgniarkę i położną do rzecznika odpowiedzialności zawodowej przy właściwej izbie pielęgniarek i położnych w przypadku podejrzenia postępowania sprzecznego z zasadami etyki zawodowej oraz za zawinione naruszenie przepisów dotyczących wykonywania zawodu pielęgniarki i położnej,
- złożenia skargi na diagnostę laboratoryjnego do rzecznika dyscyplinarnego w Krajowej Izbie Diagnostów Laboratoryjnych w przypadku podejrzenia postępowania sprzecznego z zasadami etyki zawodowej lub przepisami dotyczącymi wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej
Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku praw pacjenta daje pacjentowi też uprawnienie w postaci ubiegania się o odszkodowanie – taką regulację wprowadza art. 4, który stanowi: „W razie zawinionego naruszenia praw pacjenta sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 Kodeksu cywilnego”.
Pamiętaj! Gdy Twoje prawa jako pacjenta zostały naruszone lub złamane możesz zwrócić się do: Rzecznika Praw Pacjenta, kierownika podmiotu leczniczego, samorządów podmiotów medycznych, sądu powszechnego, organów ścigania (w razie podejrzenia popełnienia przestępstwa) lub Rzecznika Praw Obywatelskich.
Rzecznik Praw Pacjenta stoi na straży przestrzegania praw pacjentów we wszystkich podmiotach leczniczych na mocy ustawy z 6 listopada 2008r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Do Rzecznika Praw Pacjenta może zgłosić się każda osoba, która uważa, że doszło do naruszenia jej praw jako pacjenta. Zgodnie z ustawą Rzecznik Praw Pacjenta:
- prowadzi postępowania wyjaśniające w sprawach indywidualnych oraz w sprawach praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów
- reprezentuje poszkodowanych pacjentów w sprawach cywilnych
- analizuje skargi pacjentów i określa zagrożenia i obszary w systemie ochrony zdrowia, które wymagają naprawy
- współpracuje w zakresie przestrzegania praw pacjenta z podmiotami, które udzielają świadczeń zdrowotnych
- współpracuje z organizacjami pozarządowymi
- współpracuje z organami władzy publicznej, by zapewnić pacjentom przestrzeganie ich praw, w szczególności z ministerstwem zdrowia
- opracowuje i wydaje publikacje oraz programy edukacyjne popularyzujące wiedzę o ochronie praw pacjentów.
Jeżeli pacjent wyczerpie możliwości proceduralne przed polskimi organami wymiaru sprawiedliwości może wnieść skargę do Komitetu Praw Człowieka działającego we współpracy z ONZ lub Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
UWAGA!!! Należy pamiętać, że oprócz praw, pacjent posiada też obowiązki. Podstawowym obowiązkiem pacjenta jest przestrzeganie obowiązujących w placówkach zdrowia regulaminów, z których usług korzysta. Niedopuszczalne jest zachowanie, które łamie obowiązujące zasady i przepisy (np. urządzanie libacji alkoholowych na oddziale szpitalnym – dotyczy to zarówno starszych, jak i młodszych pacjentów).
