Czy wiesz, że robiąc najprostsze zakupy stajesz się konsumentem? A kim jest konsument? W świetle przepisów prawa, to „osoba fizyczna dokonująca z przedsiębiorcą czynności prawnej (np. zawarcia umowy) niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową”. Jest więc to osoba, która kupuje u przedsiębiorcy towar lub usługę dla celów prywatnych. Od 1 stycznia 2021 r. prawa konsumenta w określonych przypadkach zyskały również osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą.
Każdy konsument ma określone prawa, jednak bardzo mało osób zdaje sobie z tego sprawę. Jest kilka podstawowych praw konsumenckich, o których warto pamiętać. Zaliczyć do nich należy przede wszystkim prawo do informacji
Nieudzielenie przez przedsiębiorcę rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji może zostać uznane za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, po przeprowadzeniu w tym zakresie postępowania przed prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Warto wskazać, że każdy może złożyć zawiadomienie o podejrzeniu stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. Można wyróżnić kilka ważnych kwestii związanych z prawem do informacji:
- Ochrona przed nadużyciami reklamy
Nadużycia związane z reklamą traktowane są jako czyny nieuczciwej konkurencji. Niedozwolona jest reklama, która:
- jest sprzeczna z przepisami prawa, dobrymi obyczajami lub uchybiająca godności człowieka,
- wprowadza klienta w błąd i może przez to wpłynąć na jego decyzję co do nabycia towaru lub usługi,
- odwołuje się do uczuć klienta w taki sposób, że wywołuje lęk, wykorzystuje przesądy lub łatwowierność dzieci,
- zachęca do nabywania towarów lub usług, a sprawia wrażenie wypowiedzi, będącej neutralną informacją, nie reklamą,
- stanowi istotną ingerencję w sferę prywatności, w szczególności przez uciążliwe dla klientów nagabywanie w miejscach publicznych, przesyłanie na koszt klienta niezamówionych towarów lub nadużywanie technicznych środków przekazu.
- Informacje wprowadzające w błąd
Wprowadzanie w błąd oznacza takie działanie, które w jakikolwiek sposób powoduje lub może powodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej umowy, której inaczej by nie podjął. W szczególności chodzi o takie działania, jak:
- rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji,
- rozpowszechnianie prawdziwych informacji w sposób mogący wprowadzić w błąd,
- działanie związane z wprowadzeniem produktu na rynek, które może wprowadzać w błąd w zakresie produktów lub ich opakowań, znaków towarowych, nazw handlowych lub innych oznaczeń indywidualizujących przedsiębiorcę lub jego produkty, w szczególności reklama porównawcza,
- nieprzestrzeganie kodeksu dobrych praktyk, do którego przedsiębiorca dobrowolnie przystąpił, jeżeli przedsiębiorca ten informuje w ramach praktyki rynkowej, że jest związany kodeksem dobrych praktyk.
- Informacje dotyczące żywności
W przypadku wprowadzenia do obrotu środków żywnościowych opakowania powinny zawierać obowiązkowo takie informacje, jak:
- nazwa żywności;
- wykaz składników;
- wszystkie składniki lub substancje pomocnicze w przetwórstwie
- ilość określonych składników lub kategorii składników;
- ilość netto żywności;
- data minimalnej trwałości lub termin przydatności do spożycia;
- wszelkie specjalne warunki przechowywania lub warunki użycia;
- nazwa lub firma i adres podmiotu działającego na rynku spożywczym
- kraj lub miejsce pochodzenia
- instrukcja użycia, jeśli brak takiej instrukcji utrudniałby odpowiednie użycie danego środka spożywczego;
- w odniesieniu do napojów o zawartości alkoholu większej niż 1,2% objętościowo, rzeczywista zawartość objętościowa alkoholu;
- informacja o wartości odżywczej.
- prawo do bezpieczeństwa produktów
Za bezpieczny uznaje się taki produkt, który nie stwarza żadnego zagrożenia lub stwarza zagrożenie znikome. Odnosi się to do zwykłych lub innych, dających się w sposób uzasadniony przewidzieć, warunków jego używania. Należy uwzględnić: czas korzystania z produktu, sposób uruchomienia, wymogi instalacji i konserwacji, jak również wysoki poziom wymagań dotyczących ochrony życia i zdrowia. Oceniając, czy produkt jest bezpieczny, należy wziąć pod uwagę:
- cechy produktu (skład, opakowanie, instrukcję montażu i uruchomienia oraz instrukcję instalacji i konserwacji),
- oddziaływanie na inne produkty,
- wygląd produktu,
- kategorie konsumentów narażonych na niebezpieczeństwo.
- prawo do gwarancji jest to zobowiązanie sprzedawcy lub producenta do naprawy lub wymiany wadliwego produktu w określonym czasie od zakupu. Treść gwarancji powinna być sformułowana w sposób jasny i zrozumiały, w języku polskim. Gwarancja wskazuje obowiązki gwaranta i uprawnienia konsumenta w przypadku, gdy sprzedany towar nie ma właściwości określonych w oświadczeniu gwarancyjnym. W szczególności powinna zawierać:
- wyraźne stwierdzenie, że w przypadku braku zgodności rzeczy sprzedanej z umową kupującemu z mocy prawa przysługują środki ochrony prawnej ze strony i na koszt sprzedawcy oraz że gwarancja nie ma wpływu na te środki ochrony prawnej,
- nazwę i adres gwaranta,
- procedurę, której uprawniony ma przestrzegać, aby móc skorzystać z gwarancji,
- wskazanie rzeczy, których dotyczy gwarancja,
- warunki gwarancji.
- prawo do zwrotu umożliwia kupującemu zapoznanie się z towarem i namysłu, czyli rozważenia racjonalności zakupu. To uprawnienienie przysługuje w sklepach tradycyjnych, w których zależy to wyłącznie od woli sprzedawcy. Konsument, który zawarł umowę na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, ma prawo odstąpić od niej bez podawania przyczyny.
- prawo do reklamacji:
Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa każdy konsument ma prawo skorzystać z rękojmi, czyli możliwości złożenia reklamacji i dochodzenia odpowiedzialności od przedsiębiorcy. W przypadku ujawnienia wady fizycznej (czyli niezgodności z umową) lub wady prawnej zakupionego towaru konsumpcyjnego, konsument ma prawo do skorzystania z rękojmi. Okres odpowiedzialności z tytułu rękojmi wynosi 2 lata od momentu wydania konsumentowi towaru przez sprzedawcę, a w przypadku nieruchomości okres odpowiedzialności to 5 lat.
Okres rękojmi może zostać skrócony jedynie w stosunku do towarów używanych, przy czym limit wynosi tu 1 rok, a sprzedawca powinien poinformować konsumenta o skróceniu ustawowego okresu rękojmi przed zawarciem umowy.
Co bardzo ważne, w ciągu pierwszego roku od wydania towaru (miesiące 1-12) przyjmuje się domniemanie, że wada lub jej przyczyna istniały już w momencie sprzedaży. W tym okresie obowiązek wykazania, że wada powstała z winy klienta, należy do sprzedawcy. Natomiast w miesiącach 13-24 od wydania towaru konsumentowi to konsument musi wykazać, że już w momencie zakupu wydano mu wadliwy towar. Należy także pamiętać, że jeśli konsument w momencie sprzedaży wiedział o istniejącej wadzie kupowanego towaru, to sprzedawca jest zwolniony z odpowiedzialności z tytułu rękojmi w odniesieniu do tej konkretnej wady bądź usterki. Jeśli wystąpią inne wady, towar taki może być z ich powodu zareklamowany w ramach rękojmi. Warto podkreślić, że kiedy konsument decyduje się na złożenie reklamacji na podstawie rękojmi, to odpowiedzialność za powstałe wady spoczywa na sprzedawcy. W praktyce oznacza to, że pismo reklamacyjne należy złożyć właśnie u niego, a przedsiębiorca nie może odmówić przyjęcia takiej reklamacji, jeśli nie wynika to wprost z przepisów prawa. Jeżeli w nabytym towarze konsumpcyjnym wystąpiła wada, konsument ma prawo żądać od sprzedawcy jednego z czterech rozwiązań zaistniałego problemu, czyli:
- wymiany towaru na nowy,
- naprawy towaru,
- obniżenia ceny,
- odstąpienia od umowy
Co ważne, wybór w zakresie żądania podejmuje sam konsument, a w przypadku braku zgody przedsiębiorcy na wybrane rozwiązanie, ma on prawo (pod określonymi ustawowo warunkami) zaproponować alternatywne rozwiązanie w ramach dozwolonych przez obowiązujące przepisy. Jeśli konsument decyduje się na wymianę towaru lub usunięcie wady, sprzedawca jest ustawowo obowiązany spełnić to żądanie w rozsądnym czasie i bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta. W sytuacji, gdy sprzedawca zaniedbuje ten obowiązek, konsument ma prawo wyznaczyć sprzedawcy konkretny termin na spełnienie żądania, a jeżeli sprzedawca nadal pozostaje bierny i nie podejmuje wymaganych działań, konsument może odstąpić od umowy lub domagać się obniżenia ceny.
To tylko podstawowe prawa jakie przysługują każdemu konsumentowi. Nad przestrzeganiem określonych praw konsumenckich czuwają określone urzędy oraz stowarzyszenia.
Organy zajmujące się ochroną praw konsumenta:
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Miejscy i Powiatowi Rzecznicy Praw Konsumentów
Stały Polubowny Sąd Konsumencki
Sąd Powszechny
Rzecznik Finansowy
Bankowy Arbiter Konsumencki
Centrum Informacji Konsumenckiej działające przy Urzędzie Komunikacji Elektroniczne
Punkt Informacyjny dla Odbiorców Energii i Paliw Gazowych działający przy Urzędzie Regulacji Energetyki
Rzecznik Praw Pasażerów działający przy Urzędzie Lotnictwa Cywilnego
Europejskie Centrum Konsumenckie
Konsumenci mogą wykorzystać również drogę rozwiązywania sporów oferowaną przez sieć polubownych sądów konsumenckich. Działają one przy Wojewódzkich Inspektoratach Inspekcji Handlowej.
Warto wiedzieć, że istnieje kilka rodzajów umów jakie zawieramy jako konsumenci, a z każdą z nich wiążą się inne aspekty prawne. Wyróżniamy 3 typy umów:
• umowa zawarta na odległość – umowę zawartą z konsumentem w ramach zorganizowanego systemu zawierania umów na odległość, bez jednoczesnej fizycznej obecności stron, z wyłącznym wykorzystaniem jednego lub większej liczby środków porozumiewania się na odległość do chwili zawarcia umowy włącznie (np. przez Internet)
• umowa zawarta poza lokalem przedsiębiorstwa – umowę z konsumentem zawartą:
a) przy jednoczesnej fizycznej obecności stron w miejscu, które nie jest lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy,
b) w wyniku przyjęcia oferty złożonej przez konsumenta w okolicznościach, o których mowa w lit. a, c) w lokalu przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy lub za pomocą środków porozumiewania się na odległość bezpośrednio po tym, jak nawiązano indywidualny i osobisty kontakt z konsumentem w miejscu, które nie jest lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy, przy jednoczesnej fizycznej obecności stron,
d) podczas wycieczki zorganizowanej przez przedsiębiorcę, której celem lub skutkiem jest promocja oraz zawieranie umów z konsumentami,
e) podczas pokazu zorganizowanego przez przedsiębiorcę, w którym uczestniczy zaproszona bezpośrednio lub pośrednio określona liczba konsumentów, w którego trakcie ma miejsce promocja, składanie ofert sprzedaży lub sprzedaż towarów lub usług, bez względu na to, czy został na niego zorganizowany transport;
• w lokalu przedsiębiorstwa:
a) w miejscu prowadzenia działalności będące nieruchomością albo częścią nieruchomości, w którym przedsiębiorca prowadzi działalność na stałe,
b) w miejscu prowadzenia działalności będące rzeczą ruchomą, w którym przedsiębiorca prowadzi działalność zwyczajowo albo na stałe;
Warto zauważyć, że w relacji konsument-sprzedawca, ten pierwszy jest bardziej wspierany przez państwo. Przynajmniej w teorii. Konsument jest traktowany w przepisach, jako słabsza strona sporu.
