EDUKACJA PRAWNA – ZATRUDNIANIE MŁODOCIANYCH

Kim jest pracownik młodociany

Pracownikiem młodocianym jest osoba, która ukończyła 15 lat, ale nie przekroczyła 18 roku życia.

Warunki zatrudnienia młodocianych

Zatrudnienie młodocianego jest możliwe, jeśli spełnia on następujące warunki:

• ukończył co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową,
• posiada świadectwo lekarskie potwierdzające, że dana praca nie zagraża jego zdrowiu.

Zatrudnienie młodocianych poniżej 15. roku życia

Osoby, które nie ukończyły ośmioletniej szkoły podstawowej i nie mają 15 lat, mogą podjąć zatrudnienie jedynie w ramach przygotowania zawodowego, realizowanego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy.

Natomiast osoby, które ukończyły ośmioletnią szkołę podstawową, ale nie osiągnęły jeszcze 15 lat, mogą zostać zatrudnione na zasadach przewidzianych dla młodocianych wyłącznie w celu nauki zawodu. W takim przypadku wymagane są:

• zgoda przedstawiciela ustawowego lub opiekuna prawnego,
• pozytywna opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Zatrudnienie młodocianych w roku, w którym kończą 15 lat

Osoby, które ukończyły ośmioletnią szkołę podstawową, ale nie ukończyły jeszcze 15 lat, mogą podjąć pracę w roku kalendarzowym, w którym osiągają ten wiek. Możliwe jest to na podstawie umowy dotyczącej:

• nauki zawodu,
• przyuczenia do wykonywania określonej pracy,
• wykonywania prac lekkich.

W tym przypadku nie jest wymagana zgoda przedstawiciela ustawowego ani opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Zatrudnienie osoby pełnoletniej, która ukończyła szkołę podstawową

Osoba, która ukończyła 18 lat w trakcie nauki w ośmioletniej szkole podstawowej, może być zatrudniona na zasadach obowiązujących dla młodocianych do końca roku kalendarzowego, w którym ukończyła szkołę.

Zatrudnienie dzieci poniżej 16. roku życia w określonych przypadkach

Po spełnieniu określonych warunków, możliwe jest także zatrudnienie dzieci poniżej 16. roku życia do wykonywania pracy lub innych zajęć zarobkowych w następujących dziedzinach:

• działalność kulturalna,
• działalność artystyczna,
• sport,
• reklama.

W takich przypadkach obowiązują odrębne przepisy regulujące warunki zatrudnienia.

Jakie trzeba zapewnić warunki pracy

Młodociany może być zatrudniony:

• W celu przygotowania zawodowego – jeśli nie posiada kwalifikacji zawodowych, jego zatrudnienie jest możliwe wyłącznie w ramach nauki zawodu lub przyuczenia do wykonywania określonej pracy.
• Do wykonywania prac lekkich – pod warunkiem, że nie będą one zagrażać zdrowiu i rozwojowi młodocianego oraz nie wpłyną negatywnie na jego obowiązek szkolny.

Obowiązki pracodawcy wobec młodocianego pracownika

Pracodawca zobowiązany jest do:

• zapewnienia młodocianemu opieki i wsparcia, aby mógł przystosować się do prawidłowego wykonywania powierzonych obowiązków,
• prowadzenia ewidencji zatrudnionych młodocianych,
• odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne, zgodnie z zasadami obowiązującymi wszystkich pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę.

Zatrudnianie pracownika młodocianego – kluczowe zasady

Rodzaj umowy

Zasadniczo młodociani są zatrudniani w celu przygotowania zawodowego na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. W przypadku zatrudnienia do prac lekkich, możliwe jest zawarcie umowy na czas określony.

Umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego podpisuje pracodawca z młodocianym.

Jeśli rodzic lub opiekun prawny uzna, że stosunek pracy narusza dobro młodocianego, może – za zgodą sądu opiekuńczego – doprowadzić do rozwiązania umowy.

Pracodawca zatrudniający więcej młodocianych, niż wynika to z jego faktycznych potrzeb, może zawierać z nimi umowy na czas określony, jednak nie krótszy niż:

• okres kształcenia określony w przepisach dotyczących klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego,
• okres kształcenia wymagany do przystąpienia do egzaminu kwalifikacyjnego na tytuł czeladnika.

Wymogi dotyczące umowy

Umowa o pracę na potrzeby przygotowania zawodowego musi być sporządzona na piśmie i zawierać:

• formę przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy),
• czas trwania i miejsce realizacji przygotowania zawodowego,
• sposób dokształcania teoretycznego,
• wysokość wynagrodzenia.

Możliwość zawarcia umowy cywilnoprawnej

Z młodocianym można również zawrzeć umowę cywilnoprawną, np. umowę zlecenia, jednak:

• wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego lub opiekuna prawnego,
• warunki zatrudnienia nie mogą odpowiadać cechom stosunku pracy.

Chociaż przepisy nie wymagają od pracodawcy objęcia młodocianego taką samą ochroną jak w przypadku umowy o pracę, warto skierować go na badania profilaktyczne oraz zapewnić mu szkolenie BHP.

Zatrudnienie osób poniżej 15. roku życia

Osoba, która ukończyła ośmioletnią szkołę podstawową, ale nie ma jeszcze 15 lat, może podjąć zatrudnienie na zasadach określonych dla młodocianych wyłącznie w celu przygotowania zawodowego. Wymagana jest na to:

• zgoda przedstawiciela ustawowego lub opiekuna prawnego,
• pozytywna opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Obowiązki informacyjne pracodawcy

Pracodawca musi powiadomić urząd miasta lub gminy właściwy dla miejsca zamieszkania młodocianego o zawarciu umowy.

Jeżeli zatrudnienie odbywa się w ramach rzemiosła, pracodawca ma obowiązek poinformować również izbę rzemieślniczą właściwą dla jego siedziby (lub cech, jeśli sprawuje on nadzór nad przygotowaniem zawodowym).

Obowiązek dokształcania się

Młodociany pracownik powinien kontynuować naukę do ukończenia 18. roku życia. Pracodawca jest zobowiązany zwolnić go od pracy na czas udziału w zajęciach szkoleniowych.

Młodociany ma obowiązek:

• ukończenia ośmioletniej szkoły podstawowej (jeśli jeszcze tego nie zrobił),
• kontynuowania nauki w szkole ponadpodstawowej lub w formach pozaszkolnych.

Ważne! Osoba, która ukończyła szkołę branżową I stopnia, ale nie ma jeszcze 18 lat, może być zatrudniona jedynie przy pracach lekkich.

Rozwiązanie umowy z pracownikiem młodocianym

Umowę o pracę zawartą w celu przygotowania zawodowego można rozwiązać za wypowiedzeniem wyłącznie w następujących sytuacjach:

• Młodociany nie wywiązuje się z obowiązków wynikających z umowy o pracę lub nie realizuje obowiązku dokształcania się, mimo zastosowania środków wychowawczych.
• Następuje upadłość lub likwidacja firmy, co uniemożliwia dalsze zatrudnienie młodocianego.
• Zmiany organizacyjne w zakładzie pracy sprawiają, że kontynuowanie przygotowania zawodowego staje się niemożliwe.
• Pracodawca stwierdzi brak predyspozycji młodocianego do wykonywania pracy związanej z odbywanym przygotowaniem zawodowym.

Ochrona zdrowia młodocianego pracownika

Przed rozpoczęciem pracy młodociany musi przejść wstępne badania lekarskie, a w trakcie zatrudnienia podlega okresowym i kontrolnym badaniom lekarskim.

Jeśli lekarz stwierdzi, że wykonywana praca zagraża zdrowiu młodocianego, pracodawca jest zobowiązany do zmiany rodzaju pracy na bezpieczną dla jego zdrowia.

W przypadku braku możliwości przeniesienia młodocianego na inne stanowisko, umowa o pracę musi zostać niezwłocznie rozwiązana, a pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia.

Czas pracy młodocianego

Młodociany może pracować maksymalnie 8 godzin dziennie, natomiast w przypadku osób poniżej 16. roku życia limit ten wynosi 6 godzin.

Do czasu pracy młodocianego zalicza się również czas nauki, zgodnie z wymiarem wynikającym z obowiązkowego programu szkolnego, niezależnie od tego, czy zajęcia odbywają się w godzinach pracy.

Jeśli dzienny czas pracy przekracza 4,5 godziny, pracodawca ma obowiązek zapewnić co najmniej 30-minutową przerwę, wliczaną do czasu pracy.

Młodociany nie może pracować w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej. Pora nocna dla młodocianych przypada w godzinach 22:00–6:00, a dla osób poniżej 15. roku życia – 20:00–6:00.

Przerwa obejmująca porę nocną powinna trwać nieprzerwanie co najmniej 14 godzin. Dodatkowo młodocianemu przysługuje co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku tygodniowego, obejmującego niedzielę.

Pracodawca nie może zatrudniać młodocianego przy pracach wzbronionych, chyba że ukończył on 16 lat, a wykonywanie danej pracy jest niezbędne do jego przygotowania zawodowego. Wykaz prac wzbronionych określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. dotyczące warunków zatrudniania młodocianych przy niektórych z tych prac.

Urlopy wypoczynkowe młodocianych

Po 6 miesiącach od rozpoczęcia pierwszej pracy młodociany nabywa prawo do 12 dni roboczych urlopu.

Po roku pracy młodociany uzyskuje prawo do 26 dni roboczych urlopu. W roku, w którym kończy 18 lat, młodociany ma prawo do 20 dni roboczych urlopu, o ile prawo do urlopu zostało przyznane przed ukończeniem 18. roku życia.

Pracodawca ma obowiązek udzielić młodocianemu uczącemu się w szkole urlopu w okresie ferii szkolnych. Jeżeli młodociany nie ma jeszcze prawa do urlopu, może otrzymać urlop zaliczkowy na jego wniosek, w okresie ferii.

Na wniosek młodocianego ucznia szkoły dla pracujących, pracodawca musi udzielić mu urlopu bezpłatnego w czasie ferii szkolnych, który nie może przekroczyć łącznie 2 miesięcy. Okres urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy, od którego zależą jego prawa pracownicze.

Przygotowanie zawodowe młodocianych

Przygotowanie zawodowe młodocianych może odbywać się w dwóch formach:

1. Nauka zawodu – przygotowanie młodocianego do pracy w roli wykwalifikowanego pracownika lub czeladnika, obejmujące zarówno praktyczne, jak i teoretyczne kształcenie.
2. Przyuczenie do wykonywania określonej pracy – skoncentrowane na zdobywaniu umiejętności niezbędnych do wykonywania konkretnego zawodu.

Nauka zawodu

Umowa o pracę w celu nauki zawodu może zostać zawarta w terminach przyjęć do branżowych szkół I stopnia, z wyjątkiem młodocianych, którzy nie uczą się w zasadniczej szkole zawodowej – w tym przypadku umowa może być zawarta w innym czasie.

Nauka zawodu trwa 36 miesięcy, z możliwością przedłużenia:

• o maksymalnie 12 miesięcy, jeśli młodociany uczęszczał do branżowej szkoły I stopnia, ale nie został promowany do wyższej klasy lub nie ukończył szkoły,
• o maksymalnie 6 miesięcy, w innych uzasadnionych przypadkach.

Zawody, w których odbywa się nauka zawodu, są określone w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego. Nauka zawodu u rzemieślników może odbywać się także w zawodach specyficznych dla danego rzemiosła, które nie są uwzględnione w tej klasyfikacji.

Zatrudniając młodocianego w celu nauki zawodu, należy realizować program nauczania, który spełnia wymogi podstawy programowej dla danego zawodu lub zapewnia spełnienie wymagań egzaminacyjnych w przypadku zawodów nieujętych w klasyfikacji zawodów. Należy także zapewnić odpowiednie kwalifikacje osób prowadzących szkolenie.

Przyuczenie do wykonywania określonej pracy

Przyuczenie do pracy trwa od 3 do 6 miesięcy, a w przypadku uczestników Ochotniczych Hufców Pracy może być wydłużone do maksymalnie 22 miesięcy. Program przyuczenia obejmuje:

• program nauczania zgodny z podstawą programową kształcenia zawodowego lub
• program przygotowujący do egzaminu kwalifikacyjnego na tytuł czeladnika w zawodach nieujętych w klasyfikacji zawodów.

Po zakończeniu przyuczenia przeprowadzany jest egzamin sprawdzający umiejętności młodocianego. W przypadku rzemieślników egzamin przeprowadza komisja izby rzemieślniczej, a u innych pracodawców – pracodawca.

Wynik egzaminu decyduje o wydaniu zaświadczenia o nabyciu umiejętności w wykonywaniu określonej pracy, a w przypadku negatywnego wyniku ustalany jest okres przedłużenia przyuczenia (nie dłużej niż 3 miesiące).

Młodocianemu zatrudnionemu w celu przyuczenia przysługuje wynagrodzenie w wysokości nie mniej niż 7% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, zgodnie z danymi publikowanymi przez GUS co kwartał.

 

Zatrudnianie młodocianych do lekkich prac

Młodociany może być zatrudniony do wykonywania lekkich prac, które nie stanowią zagrożenia dla jego zdrowia, życia ani rozwoju psychofizycznego. Ponadto praca ta nie może utrudniać młodocianemu realizowania obowiązków szkolnych.

Choć przepisy nie precyzują dokładnie, czym jest „praca lekka”, generalnie oznacza to prace o niewielkim wysiłku fizycznym, które nie wymagają intensywnego wysiłku energetycznego. Praca lekka to taka, która jest wykonywana w spokojnym tempie, przy minimalnym ciężarze narzędzi i transportowanych przedmiotów.

Nie istnieje jednak formalny wykaz prac lekkich, dlatego to pracodawca musi samodzielnie określić, które prace w jego firmie spełniają te kryteria.

Jako pracodawca, który zatrudnia młodocianych, masz obowiązek opracować regulamin pracy, w którym powinny znaleźć się:

• wykaz prac zabronionych dla młodocianych,
• lista rodzajów prac oraz stanowisk, które są dopuszczalne dla młodocianych w ramach przygotowania zawodowego,
• wykaz lekkich prac, które mogą być wykonywane przez młodocianych zatrudnionych w celach innych niż przygotowanie zawodowe.

Jeśli nie jesteś zobowiązany do posiadania regulaminu pracy, wykaz prac lekkich powinien zostać opracowany w osobnym dokumencie wewnętrznym firmy. Należy pamiętać, że wykaz ten musi zostać zatwierdzony przez właściwego inspektora pracy.

Przed rozpoczęciem pracy młodociany musi zostać zapoznany z wykazem prac lekkich, który powinien być dostępny w zakładzie pracy. Wykaz ten nie może obejmować prac zabronionych młodocianym, określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 19 sierpnia 2023 r.

Pracodawca musi również ustalić czas pracy młodocianego, biorąc pod uwagę:

• tygodniowy czas pracy młodocianego podczas zajęć szkolnych, który nie może przekraczać 12 godzin,
• jeśli młodociany ma zajęcia szkolne w danym dniu, jego czas pracy nie może wynosić więcej niż 2 godziny,
• w okresie ferii szkolnych, młodociany może pracować maksymalnie 7 godzin dziennie i 35 godzin tygodniowo. Jeżeli ma mniej niż 16 lat, w ciągu dnia nie może pracować dłużej niż 6 godzin.

Przed zatrudnieniem młodocianego, pracodawca powinien uzyskać od niego oświadczenie dotyczące zatrudnienia u innego pracodawcy, aby upewnić się, że całkowity czas pracy nie przekroczy dozwolonych limitów.

W przypadku pracy lekkiej, zgoda rodziców lub opiekunów prawnych młodocianego nie jest wymagana.

Kiedy można zatrudnić dziecko

Jeśli prowadzisz działalność w branży kulturalnej, artystycznej, sportowej lub reklamowej, możesz zatrudnić dziecko przed ukończeniem 16. roku życia, pod warunkiem, że wcześniej:

• uzyskasz zgodę przedstawiciela ustawowego lub opiekuna dziecka,
• otrzymasz zezwolenie od właściwego inspektora pracy.

Do wniosku o wydanie zezwolenia należy dołączyć:

• pisemną zgodę przedstawiciela ustawowego lub opiekuna dziecka na wykonywanie przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych,
• opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej, która stwierdza brak przeciwwskazań do pracy lub innych zajęć zarobkowych,
• orzeczenie lekarskie, które potwierdza, że dziecko może wykonywać pracę lub inne zajęcia zarobkowe,
• jeśli dziecko jest obowiązane do nauki – opinię dyrektora szkoły, którą uczęszcza, w sprawie możliwości łączenia obowiązku szkolnego z wykonywaną pracą lub innymi zajęciami zarobkowymi.

Właściwy inspektor pracy może odmówić wydania zezwolenia, jeśli wykonywana praca lub inne zajęcia zarobkowe stanowią zagrożenie dla życia, zdrowia lub psychofizycznego rozwoju dziecka, bądź jeśli wpływają negatywnie na jego obowiązki szkolne.

Zezwolenie na zatrudnienie dziecka poniżej 16. roku życia powinno zawierać:

• dane osobowe dziecka oraz jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna,
• dane firmy prowadzącej działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową,
• określenie rodzaju pracy lub innych zajęć, które dziecko może wykonywać,
• czas, w którym dziecko będzie mogło wykonywać pracę lub inne zajęcia zarobkowe,
• dopuszczalny dobowy wymiar czasu pracy lub innych zajęć zarobkowych,
• inne szczegóły dotyczące warunków pracy lub zajęć, które są ważne ze względu na dobro dziecka.

Uwaga! Zezwolenie może zostać cofnięte na wniosek przedstawiciela ustawowego lub opiekuna dziecka lub przez inspektora pracy, jeśli zostanie stwierdzone, że warunki pracy nie są zgodne z tymi określonymi w zezwoleniu.